نام چه کسی در اولین شناسنامه ایرانی بود؟/ تکراری‌ترین نام‌ها در قرن گذشته
اگر ۲۰۰ سال پیش به دنیا می‌آمدید شما را فقط به اسم صدا می‌زدند و هیچ خبری از نام خانوادگی نبود و بعدها وقتی بزرگ‌تر می‌شدید شاید به نام حرفه‌ای که بلد بودید مشهور می‌شدید، مثلاً حسینْ نجار یا محمدْ نانوا یا شما را به نام شهرتان می‌شناختند، اما اگر درآمد بهتری داشتید می‌توانستید لقبی از حکومت بگیرید و جزو طبقه اشراف به شمار بیایید. مثلاً در زمان ناصرالدین شاه هرکس که لقب می‌خواست، پنجاه تا صد دانه پنج هزاری طلا تقدیم خاک پای بندگان اقدس شهریاری می‌کرد تا ایشان لقبی مرحمت فرمایند. در این میان درباریانی که واسطه لقب گرفتن شده بودند هم به نوایی می‌رسیدند.
مثلاً اگر نام فردی امین بود می‌توانست به القابی مانند امین‌الدوله، امین‌السلطنه، امین‌دفتر، امین لشکر یا امین‌الواعظین ملقب شود، البته در میان زنان داشتن لقب کمتر عرف بود، ولی برخی از القاب مردان نیز برای زنان به کار می‌رفت، مثل انیس‌الدوله که سوگلی دربار ناصرالدین شاه بود.
نام چه کسی در اولین شناسنامه ایرانی بود؟
افراط در لقب‌گرایی و ارتباط با دیگر کشورها، مسئولین را در اواخر دوره قاجار به این فکر انداخت که برای هر ایرانی سجل یا همان شناسنامه صادر کنند و نظام لقب‌گذاری را برچینند. از این رو، همزمان با نوسازی و مدرنیزاسیون و نیاز به شناسایی اتباع جهت ایجاد ارتش منظم، اخذ مالیات و... تأسیس ثبت احوال نیز در دستور کار قرارگرفت و در جلسه مورخه ۳۰ آذر ماه ۱۲۹۷ هجری شمسی این موضوع به تصویب هیئت وزیران رسید.
تا پیش از این تاریخ، بیشتر خانواده‌ها تولد فرزندانشان را پشت کتب مقدس، بخصوص قرآن و به تاریخ قمری یادداشت می‌کردند و خبری از شناسنامه نبود، البته بسیاری از افراد سعی می‌کردند سال تولدشان را با حادثه مهمی که در آن سال رخ داده به یاد بسپارند. مثلاً اگر از کسی سؤال می‌شد که چه سالی متولد شده‌ای؟ احتمالاً می‌گفت: سال تاجگذاری مظفرالدین شاه یا سال به‌توپ بستن مجلس یا سال وبایی (سالی که وبا آمد) و ... درباره زمان فوت افراد را نیز باید گفت که بهترین وسیله برای ثبت و ضبط، سنگ قبر افراد بود که سال وفاتشان بر روی سنگ حک می‌شد.
اما در سال ۱۲۹۷ تصمیم گرفته شد تا ثبت احوال تأسیس شود. به همین منظور، ابتدا سندی مشتمل بر ۴۱ ماده در سال ۱۲۹۷ هجری شمسی به تصویب هیئت وزیران رسید و اداره‌ای تحت عنوان اداره سجل احوال در وزارت داخله (کشور) وقت به وجود آمد؛ پس از تشکیل این اداره اولین شناسنامه به شماره ۱ در بخش ۲ تهران در تاریخ ۱۶ آذر ۱۲۹۷ هجری شمسی به نام فاطمه ایرانی صادر گردید.
پس ازاین دوره اولین قانون ثبت احوال مشتمل بر ۳۵ ماده در خرداد سال ۱۳۰۴ هجری شمسی در مجلس شورای ملی وقت تصویب شد. براساس این قانون مقرر گردید کلیه اتباع ایرانی در داخل و خارج از کشور باید دارای شناسنامه باشند. سه سال پس از تصویب اولین قانون ثبت احوال یعنی در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی قانون جدید ثبت احوال مشتمل بر ۱۶ ماده تصویب گردید.
قصه‌های جالب از انتخاب نام خانوادگی
انتخاب نام خانوادگی مسائل و مشکلات و داستان‌هایی برای خود داشت و، چون اغلب مردم بی‌سواد بودند و آشنایی با نام خانوادگی نداشتند، مشکلات زیادی در این زمینه به وجود می‌آمد. در این بین، نام خانوادگی بسیاری از افراد توسط مأموران اداره ثبت احوال مشخص می‌شد و در این میان گاهی از روی مزاح و شوخی نام‌های نامتناسبی برای مردم انتخاب می‌شد. مثلاً می‌گویند مرد پیله‌وری نتوانست به متصدی صدور سجل، نامی را به عنوان شهرت خانوادگی تعیین و اعلام کند، متصدی از شغلش سؤال کرد و، چون فهمید که او بعضی اشیاء فروختنی بر دوش خود از شهر به روستا می‌برد، نام خانوادگی «خرصحرایی» را برای او تعیین کرد.
بیشترین نام‌ها در ۱۰۰ سال اخیر
سیف الله ابوترابی، سخنگوی سازمان ثبت احوال به مناسبت صدمین سال تأسیس این سازمان به آمار فراوانی اسامی زنانه و مردانه از سال ۱۲۹۷ تا کنون اشاره کرده و می‌گوید: از سال ۱۲۹۷ تا کنون چهار میلیون و ۲۹۲ هزار و ۳۲۱ نفر نام فاطمه، دو میلیون و ۸۷۵ هزار و ۴۹۷ نفر نام زهرا، یک میلیون و ۷۷۵ هزار و ۶۴۴ نفر نام مریم، یک میلیون و ۲۴۸ هزار و ۵۷۴ نفر نام معصومه و ۹۶۳ هزار و ۴۷۰ نفر نیز نام زینب را بر روی فرزندانشان گذاشته‌اند و این اسامی بیشترین فراوانی را در اسامی زنانه دارد.
سخنگوی سازمان ثبت احوال به فراوانی نام‌های پسرانه در ۱۰۰ سال گذشته نیز افزود: از سال ۱۲۹۷ تا کنون بر اساس آمار جمعیتی کشور دو میلیون و ۵۹۴ هزار و ۲۵۹ نفر نام محمد را برای فرزندانشان انتخاب کردند. همچنین دو میلیون و ۳۸۴ هزار و ۱۶۸ نفر نام علی دارند. یک میلیون و ۸۰۰ هزار و ۱۱۴ نفر نام حسین، یک میلیون و ۴۱۴ هزار و ۲۴۴ نفر نام مهدی و یک میلیون و ۸۰ هزار و ۳۲ نفر نیز نام رضا را برای فرزندانشان انتخاب کردند.
اما نکته جالب در این بحث، اثرگذاری وقایع تاریخی بر نامگذاری افراد است. محسن پوریانی در مقدمه کتاب «تأثیر وقایع بر نامگذاری ایرانیان» می‌نویسد: «افزایش نامگذاری اسامی از قبیل: کوروش در سال‌های ۵۰-۵۱ و داریوش در بین سال‌های ۵۲-۵۳، روح الله در بین سال‌های ۵۷-۵۸ و سال‌های ۶۷-۶۸، نام مهدی در طی دوران جنگ تحمیلی و نام علی در بین سال‌های ۷۹-۸۰ و کاهش نام محمدرضا در سال ۵۷-۵۸ که از اسامی مذهبی ما نیز تلقی می‌شود و ... بیانگر تأثیرات وقایع در فرهنگ مردم است.»
در کنار این اسامی می‌توان به اقبال مردم در اوایل انقلاب به اسامی یاران زجردیده و انقلابی پیامبر و ائمه اشاره کرد. در اوایل انقلاب در بین مردان نام‌هایی همچون «یاسر، عمار، مالک، مقداد و کمیل» و در بین زنان نام‌هایی همچون «سمیه» گسترش جدی پیدا کرد.
مناسبت‌های مذهبی نیز در نامگذاری‌ها اثری جدی دارند. به‌طوری که در ماه محرم اسامی‌ای مانند امیرحسین، حسین، امیرعلی، علی، محمد، ابوالفضل، امیرعباس و محمدحسین بیشترین فراوانی را در بین اسامی پسرانه دارد.
در سال‌های اخیر برخی سریال‌های تلویزیونی نیز در نامگذای کودکان اثرگذار بوده‌اند. بر اساس اعلام سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور نام ستایش در سال ۸۳ رتبه ۳۴ را در بین دختران داشت که با پخش سریال ستایش در سال ۸۹ رتبه سوم و در سال ۹۰ رتبه دوم را به خود اختصاص داد و پس از پایان یافتن این سریال، ستایش در رتبه نهم و پایین‌تر قرار گرفت.
منبع خبر: مکتب ایرانی
